Konwencja CRM (Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów) – Kiedy stosować?

Podstawowym, międzynarodowym aktem prawnym regulującym zarobkowy transport towarów pomiędzy państwami jest Konwencja CMR[1]. Znajduje ona zastosowanie, gdy przedmiotem umowy zawartej między stronami jest zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się. Przykładowo – postanowienia Konwencji CMR nie będą mogły być stosowane, jeśli przewóz odbędzie się w obrębie jednego państwa.

Konwencja CMR ma pierwszeństwo

Konwencja CMR ma pierwszeństwo przed przepisami prawa krajowego. Dopiero w kwestiach nieuregulowanych w tym akcie prawnym stosuje się rodzime przepisy określające umowę przewozu, którymi są: ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe – stosowana do wszystkich umów o przewóz osób i rzeczy z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego oraz ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej k.c.).

Konwencja CMR zawiera normy o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Oznacza to, że jeżeli w zawartej z kontrahentem umowie dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów uwzględniono postanowienia niezgodne z brzmieniem przepisów Konwencji, wówczas są one nieważne i pozbawione mocy prawnej. Zastosowanie znajdą wtedy odpowiednie przepisy Konwencji  regulujące daną kwestię.

Natomiast, w sytuacji gdy Konwencja nie reguluje jakiejś kwestii związanej z realizacją przewozu, wówczas stosunki pomiędzy stronami umowy przewozu mogą być kształtowane umownie bez jakichkolwiek ograniczeń co wynika z art. 353¹ k.c. statuującego ogólną zasadę swobody umów. Powyższe dotyczy w szczególności kwestii zastrzegania kar umownych w przypadku zaistnienia okoliczności niewymienionych w Konwencji CMR.

Zastrzeżenie kary umownej w umowach przewozu na gruncie Konwencji CMR

Zgodnie z art. 17 ust. 1 Konwencji CMR przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpi w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy.

Przesłankami odpowiedzialności przewoźnika będą:

1) powstanie szkody w postaci całkowitego lub częściowego zaginięcia towaru bądź jego uszkodzenia oraz;

2) okoliczność powstania szkody w czasie między przyjęciem towaru do przewozu, a jego wydaniem. Wysokość odszkodowania została szczegółowo uregulowana w Konwencji CMR w oparciu o wartość towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu według ceny giełdowej.

Warto zwrócić uwagę, że przesłanką odpowiedzialności przewoźnika za szkodę w substancji towaru nie jest dokonanie przez odbiorcę towaru tzw. aktów staranności, polegających na zgłoszeniu zastrzeżeń dotyczących stanu towaru i jego ilości oraz na zabezpieczeniu dowodów na okoliczność szkody, jej rozmiaru, ewentualnie okoliczności jej powstania.[2] Czynności te na gruncie Konwencji CMR mają wyłącznie charakter dowodowy i nie powodują wygaśnięcia roszczenia. Niedochowanie aktów staranności powoduje jedynie, że powstaje domniemanie prawne, że przesyłka została wydana odbiorcy zgodnie ze stanem opisanym w liście przewozowym. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby żądający kary przeprowadził dowód obalający domniemanie otrzymania przesyłki w dobrym stanie.

Art. 17 ust. 1 Konwencji CMR

Art. 17 ust. 1 Konwencji CMR wskazuje, że przewoźnik odpowiada również za opóźnienie dostawy. Ma ono miejsce wówczas, kiedy towar nie został dostarczony w umówionym terminie lub, o ile nie umówiono terminu, jeżeli faktyczny czas trwania przewozu, przekracza czas, jaki słusznie można przyznać starannym przewoźnikom.

W razie opóźnienia dostawy, osoba uprawniona  musi udowodnić, że wynikła stąd dla niej szkoda. Wówczas przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego, a wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie.

Konwencja wprowadza dodatkowe obwarowania m.in. opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wówczas, gdy zastrzeżenie zostało skierowane do przewoźnika na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy.

Wprawdzie konwencja CMR co do zasady nie uzależnia istnienia i trwania roszczenia wobec przewoźnika od zgłoszenia przez zamawiającego zastrzeżeń co do sposobu wykonania przewozu, ale regulacja zawarta w art. 30 ust. 3 Konwencji CMR stanowi wyjątek.  Brak zastrzeżenia skierowanego do przewoźnika w ww. terminie spowoduje wygaśnięcie roszczenia o odszkodowanie za szkodę spowodowaną opóźnieniem w przewozie.

Podsumowanie

Podsumowując, przy podpisywaniu umowy przewozu należy zwrócić uwagę, jak kształtować się będzie odpowiedzialność stron umowy oraz jakie przepisy znajdą zastosowanie. Niedopełnienie procedur uregulowanych w konkretnych aktach prawnych czy też zawarcie klauzul wbrew przepisom bezwzględnie obowiązującym może narazić stronę na utratę prawa do skutecznego naliczenia kary umownej.

[1] Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i protokół podpisania sporządzone w Genewie dnia 19 maja 1956 r., (Dz. U. 1962, nr 49, poz. 238),

[2] Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 7 września 2016 r., XIII Ga 504/16.