Produkcja i sprzedaż nieoryginalnych części zamiennych w perspektywie klauzuli reparacyjnej

Z gospodarczego punktu widzenia nabycie złożonego produktu rodzi swego rodzaju więź ekonomiczną pomiędzy klientem a producentem tego produktu wobec konieczności nabywania u producenta części zamiennych. Więź ta jest szczególnie dostrzegalna i odczuwalna w przypadku ochrony prawem do wzoru przemysłowego części zamiennych. Przez uzyskanie prawa z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania ze wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Praktyka zastrzegania

Uprawniony może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Producenci samochodów zastrzegają zatem jako wzory wygląd samochodów jako całości, jak również ich części składowe (np. elementy karoserii, zderzaki, szyby, boczne lusterka, listwy, reflektory). Praktyka zastrzegania kształtów zewnętrznych części zamiennych samochodów jako wzoru przemysłowego wpływa na ograniczenie handlu nimi na wolnym rynku bowiem sprzedaż odbywa się wyłącznie z udziałem podmiotów uprawnionych bądź powiązanych z uprawnionymi z rejestracji wzorów przemysłowych.

W sytuacji gdy sprzedaż odbywa się wyłącznie z udziałem podmiotów uprawnionych bądź powiązanych z uprawnionymi z rejestracji wzorów przemysłowych ochrona części zamiennych prawem do wzoru przemysłowego skutkuje dominacją producentów produktów zarówno na rynku pierwotnym jak i wtórnym zamykając dostęp do rynku części zamiennych innym przedsiębiorcom. Przeciwnicy liberalizacji ochrony części zamiennych prawem do wzoru zauważają jednak, że ochrona części zamiennych na rynku wtórnym poprawia konkurencyjność cenową na rynku pierwotnym, gdyż producenci wytworów złożonych obniżają ceny na tym rynku, licząc na przyszłe zyski osiągane ze sprzedaży części zamiennych na rynku wtórnym.

Ochrona części zamiennych – Prawo własności przemysłowej

Polska należy do państw, w których ochrona części zamiennych prawem z rejestracji wzoru przemysłowego została zliberalizowana poprzez wprowadzenie do ustawy Prawo własności przemysłowej tzw. klauzuli napraw. Zgodnie z tą klauzulą prawa z rejestracji wzoru nie przysługuje wytworowi, który stanowi część składową wytworu złożonego, używaną do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd początkowy. Osoby trzecie mogą korzystać z takiego wytworu przez jego wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub używanie wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub przez składowanie takiego wytworu dla takich celów. Klauzula napraw powstała, by zapobiec monopolizacji wytwarzania i sprzedaży części zamiennych produktów złożonych. W założeniu regulacja ta ma zapewniać równowagę pomiędzy ochroną praw z rejestracji wzorów przemysłowych, a wolną konkurencją dając konsumentom możliwość wyboru pomiędzy częściami zamiennymi pochodzącymi od producentów pojazdów i dostawców sprzętu oryginalnego, a częściami pochodzącymi od dostawców niezależnych.

Klauzula ta modyfikuje treść prawa przez zawężenie granic przysługujących uprawnionemu z tytułu zarejestrowanego wzoru przemysłowego. Producent może zastrzec kształt pojazdu, jego części, jednak ochrona ta nie będzie, w sytuacjach określonych w klauzuli, rozciągnięta na części zamienne.     Uprawniony z rejestracji wzoru przemysłowego nie może zakazać osobie trzeciej korzystania z wzoru przez wykonanie na indywidualne zamówienie naprawy związanej z odtworzeniem części składowej wytworu złożonego, w celu przywrócenia mu pierwotnego wyglądu. Użycie części musi jednak umożliwiać ‘naprawę’ produktu złożonego, co oznacza, że część jest niezbędna do normalnego użytkowania produktu złożonego. Wymiana części ze względów estetycznych lub z powodu indywidualizacji pojazdu nie podlega zatem co do zasady omawianej klauzuli. W konsekwencji klauzula napraw nie znajduje zastosowania do takich form wykorzystania wzoru przemysłowego, których cel jest inny niż naprawa produktu.

Stosowanie klauzuli reparacyjnej

Stosowanie klauzuli napraw budzi sporo wątpliwości interpretacyjnych. Istnieją różne poglądy co do  kwestii, czy klauzula napraw ma zastosowanie tylko do części zamiennych, których wzór zależy od postaci całego produktu, czy też do wzorów części składowych wytworu złożonego, których postać nie jest warunkowana wyglądem całego wytworu złożonego. W interesie producentów samochodów niewątpliwie leży wąska interpretacja klauzuli napraw, której nie podzielił jednak Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał uznał, że wytwórcy zamienników mogą, powołując się na klauzulę napraw, produkować także takie części, których wygląd nie jest determinowany wyglądem samochodu (Wyrok z 20 grudnia 2017 r. w sprawach połączonych C-397/16 i C-435/16).

Trybunał odniósł się również do kwestii czy część zamienna musi być identyczna z częścią oryginalną uznając, że powołując się na klauzulę napraw wymagane jest, aby naprawa była dokonana w celu przywrócenia ‘pierwotnego’ wyglądu. W konsekwencji dla możliwości zastosowania klauzuli ‘naprawy’ część musi być użyta w celu przywrócenia produktowi złożonemu jego wyglądu, który posiadał w momencie wprowadzenia go do obrotu. Zatem klauzulę ‘naprawy’ według Trybunału stosuje się wyłącznie do części produktu złożonego, które są wizualnie identyczne z częściami oryginalnymi.

Stanowisko Trybunału

Stanowisko Trybunału jakkolwiek nie wiążące formalnie polskich sądów może stanowić wskazówkę interpretacyjną przy rozstrzyganiu przez nie sporów.